ปลูกหญ้าแฝก พืชมหัศจรรย์ ช่วยรักษาหน้าดินและสิ่งแวดล้อม

สวัสดีครับ ฤดูฝนกำลังผ่านเข้ามาอย่างช้าๆ ฝนเริ่มตกเกือบ ทั่วทั้งประเทศแล้วความชุ่มชื้นและฤดูแห่งการเพาะปลูกได้เริ่มขึ้นแล้ว ผมขอนำเรื่องหญ้าแฝกมาแนะนำอีกครั้งหนึ่ง เพราะเป็นช่วงที่ทาง กรมพัฒนาที่ดินเริ่มแจกจ่ายหน่อแฝกให้ประชาชนทั่วไปได้นำไปปลูก เพื่อการต่างๆ โดยเฉพาะการป้องกันการซะล้างหน้าดินในพื้นที่เพาะปลูกที่มีความลาดเอียงหรือพื้นที่ใดๆ ก็ได้ที่มีความลาดเอียง หรืออาจจะไม่จำเป็นต้องลาดเอียงก็ได้ แต่มีการซะล้างหน้าดินจากน้ำฝน และที่ทางราชการเน้นเป็นหนักหนาคือเรื่องของบ่อน้ำ โดยเฉพาะบ่อดินเพราะการใช้แฝกปลูกบริเวณขอบบ่อจะช่วยป้องกันคันบ่อพัง และไมใช่ เฉพาะบ่อเก็บน้ำแต่เป็นบ่อดินทุกชนิด รวมทั้งบ่อเลี้ยงปลา หรือบ่อ เลี้ยงกุ้งด้วยเช่นกัน

คาดว่าปริมาณหน่อแฝกที่แจกคงจะไม่เพียงพอซองแต่ละท่าน เพราะกำลังผลิตของทางกรมมีข้อจำกัดมากมายถึงแม้กรมพัฒนาที่ดิน จะมีการผลิตทุกจังหวัดก็ยังไม่เพียงพอต่อความต้องการซองประชาชนแต่ละราย จึงอาจได้รับไม่พอต่อการใช้งาน ผมแนะนำว่าหากได้รับหน่อแฝกมาแล้วและคิดว่ายังไม่เพียงพอ ก็เสนอว่าหาพื้นที่ปลูกขยายพันธุ์เอาไว้ใช้เองจะดีกว่า แฝกเจริญเติบโตเร็วแต่การขยายจำนวนหน่อไมเร็วมากนัก จึงต้องใช้เวลาพอสมควร เนื่องจากแฝกต้องการแสงแดดตลอดวัน การปลูกหากมีร่มเงาจะทำให้แฝกเจริญเติบโตข้า หรือบริเวณ ที่จะนำแฝกไปใช้งานหากมีร่มเงาจากไม้ใหญ่หรืออาคารบังแดดจะ ทำให้แฝกเจริญเติบโตช้า และการป้องการการซะล้างอาจไม่ได้ผลเท่าที่ควร

การขยายพันธุ์ไว้ใช้เองจึงต้องปลูกในบริเวณที่ได้รับแสงแดด ตลอดวัน พื้นที่ที่จะปลูกอาจไม่จำเป็นต้องไถ หรือถ้าจะไถก็เพื่อกำจัด วัชพืชตื้นๆ ปลูกด้วยหน่อแฝกที่ได้รับแจกมา ก็เพียงปักหน่อลงไปใน ดินที่เตรียมไว้และรดน้ำทุกวัน ระยะปลูกระหว่างแถวประมาณ 1 เมตร ระยะระหว่างด้นประมาณ 20-30 ซม. หากมีพื้นที่น้อยอาจปลูกให้ซด กว่านี้ได้เนื่องจากกอแฝกขยายตัวช้าหากมีการดูแลเรื่องน้ำและมีการ ให้ปุยบ้างแฝกจะเจริญเติบโตได้เร็วขึ้นหากริบต้องการใช้แฝกสามารถ ขุดแฝกทั้งกอมาแยกหน่อออกไปปลูกในพื้นที่ใช้งานได้ประมาณ 3-4 เดือน แต่อายุที่เหมาะสมในการแยกหน่อน่าไปใช้ควรอยู่ที่ประมาณ 6 เดือนขึ้นไป

การนำแฝกไปใช้งาน การใช้แฝกเพื่อป้องกันการซะล้างหน้าดิน จะต้องปลูกแฝกในแนวระดับให้เป็นระยะชิดติดกันให้มากที่สุด แนวระดับนี้จะต้องขวางทางน้ำไหลจึงจะได้ผล ที่ต้องเน้นการปลูกแฝก  ให้ชิดติดกันเพราะจะทำให้แนวที่ปลูกแฝกกลายเป็นกำแพงกั้นน้ำฝน ที่ไหลลงมาในช่วงฤดูฝน ระยะปลูกที่แนะน่าคือปลูกหน่อแฝกห่างกันไม่เกิน 10 ซม. หรือถ้าให้ได้ผลในการป้องกันหน้าดินในฤดูนั้นเลย แนะนำให้ปลูกห่าง 5 ซม./หน่อ ระยะห่างประมาณนี้แฝกจะ เจริญเติบโตเป็นแนวกำแพงในระยะเวลาไม่เกิน 2-3 เดือน แต่หากปลูก ห่างกว่านี้อาจต้องใช้ระยะเวลาเป็นปี กว่าที่กอแฝกจะเจริญติดกันเป็น แนวกำแพง จากประสบการณ์ที่เห็นแฝกเจริญในธรรมชาติ กอแฝกที่ อายุเกิน 10 ปีมีขนาดกอเส้นผ่าศูนย์กลางเพียงไม่เกิน 30-40 ซม. เท่านั้นเอง

กำแพงแฝกที่สมบูรณ์และมีประสิทธิภาพในการป้องการการ ซะล้างได้เต็มที่จะประกอบไปด้วยสองส่วนหลักคือ กำแพงสีเขียวบน ดิน และกำแพงรากแฝกอันหนาแน่นที่อยู่ใต้ดิน กำแพงแฝกสีเขียว ประกอบไปด้วยหน่อแฝกจำนวนมากเบียดกันแน่นจนกลายเป็นเครื่อง กรองน้ำธรรมชาติอย่างดี ตะกอนดินที่หลุดออกมาโดยน้ำฝนจะถูก กำแพงสีเขียวกรองเอาไว้อย่างมีประสิทธิภาพทำให้หน้าดินตกตะกอน เหนือแนวกำแพงแฝกน้ำฝนที่ไหลพาดินมาก็จะชะลอความเร็วลงอย่าง มาก ทำให้ปริมาณน้ำมีโอกาสซึมลงสู่ดินเบื้องล่างมากขึ้น น้ำฝนจึง ค่อยๆ ถูกกักเก็บไว้ได้ดิน หากไม่มีกำแพงแฝก น้ำฝนและหน้าดินอัน อุดมสมบูรณ์จะไหลลงสู่คูคลองและแม่น้ำอย่างรวดเร็ว แฝกจะช่วย ชะลอน้ำฝนเก็บไว้ไนพื้นที่ของเรา และหน้าดินของเราก็จะไม่สูญเสีย ทำให้ดินยังอุดมสมบูรณ์ต่อไป

กำแพงแฝกอีกส่วนหนึ่งที่สำคัญอย่างยิ่งคือกำแพงรากแฝก ที่เกาะเกี่ยวกันหนาแน่นอยู่ได้ดิน ระบบรากแฝกที่ใหญ่และแข็งแรง มากจะช่วยยึดดินไว้ไม่ให้ไหลออกไป โครงสร้างรากแฝกใต้ดินจะเห็น ผลชัดเจน คือการยึดดินริมบ่อน้ำ ไม่ให้ขอบบ่อพังทลายจากการกัด เซาะของน้ำ รากแฝกสามารถแทงลึกลงไปในดินได้ลึกถึง 4-5 เมตร เป็นการใช้ประโยชน์ดินชั้นล่างเปลี่ยนมาเป็นอินทรียวัตถุต่อไป

การดูแลแฝกแฝกเป็นพืชหรือหญ้าที่มนุษย์ต้องช่วยดูแลตามสมควร ไม่เหมือนหญ้าที่เป็นวัชพืชโดยทั่วไป เช่น หญ้าคา หญ้าคาเป็น วัชพืชที่ไม่ต้องดูแลตราบใดที่ยังได้รับแสงแดดพอเพียง หญ้าคาจะเจริญ งอกงามเองอย่างรวดเร็ว หญ้าคาจึงเป็นวัชพืชที่ร้ายแรงที่สุด แต่แฝก ไมใช่ แฝกต้องดูแลเพราะ แฝกขยายตัวช้า ปลูกตรงไหนอยู่ตรงนั้น แต่หญ้าคาสามารถขยายตัวเต็มพื้นที่ได้ภายในเวลาไม่ถึงปีได้ การที่แฝกขยายตัวช้าจึงทำให้โอกาสที่แฝกจะกลายเป็นวัชพืชนี้มีน้อยหรือไม่มีเลย การปลูกหญ้าแฝกเพื่อใช้งานจึงต้องดูแล สิ่งที่ต้องดูแลประการแรกเลย คือกำจัดวัชพืชที่เจริญแข่งกับแฝก เช่น หญ้าใบแคบต่างๆ รวมทั้งหญ้าคา จะต้องคอยดูกำจัดอย่างสม่ำเสมอ แต่ไม่ถึงกับเป็นเรื่องใหญ่นัก เพียงดูแลอย่าให้เกิดปัญหาก็พอ การดูแลแฝกที่จำเป็นต้องทำเสมอ คือการตัดแต่ง ตัดใบที่สูงเกินไปที่อาจรบกวนการทำงานทางกรมพัฒนาที่ดินแนะนำให้ตัดสูงประมาณ 1 ฟุต หรือ 30 ซม. การตัดใบบ่อยๆ จะช่วยกระตุ้นแฝกให้สร้างหน่อใหม่เสมอ อย่างไรก็ตามหากพบมีปัญหาวัชพืชอื่นๆ รบกวนก็สามารถตัดกอแฝกให้เสมอ ดินได้เลย แฝกจะเจริญออกมาใหม่ได้อย่างรวดเร็ว ใบแฝกที่ตัดก็สามารถใช้คลุมดินและจะกลายเป็นปุ๋ยต่อไปได้

ประเทศเรามีการส่งเสริมการปลูกแฝกเพื่อใช้ประโยชน์ มานานจากงานในพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวแต่ เราไม่ค่อยเห็นแฝกปลูกในที่ใดๆ เลยสำหรับการใช้งานจริงๆ คงเป็นเพราะไม่เข้าใจในประโยชน์ของการปลูกแฝกโดยเฉพาะอย่างยิ่งพื้นที่ สาธารณะต่างๆ เราไม่เห็นแฝกในการใช้ประโยชน์เลย กรมทางหลวง เป็นหน่วยงานหนึ่งที่มีนโยบายในการปลูกแฝกบริเวณไหล่ทางจนเป็นแบบอย่างให้หลายประเทศเริ่มมีการใช้กัน แต่สำหรับในประเทศไทย เราเองกลับไม่เห็น อาจจะเคยเห็นมีการปลูก แต่ขาดการเอาใจใส่รักษา ดูแลแฝกไมใช่หญ้าคาแน่นอน ถ้าเป็นหญ้าคาไม่ต้องมีการบำรุงรักษา แต่หญ้าคาไม่สามารถป้องกันดินพังได้ดีเหมือนหญ้าแฝก ฉะนั้น ถ้าท่าน ทั้งหลายศรัทธาในการใช้แฝกจะต้องหมั่นดูแลรักษาและควรขยายพันธุ์ไว้ใช้เอง เพราะหวังรอพึ่งทางการอาจเสียเวลาและอารมณ์